Allah bizim ne yapacağımızı biliyorsa neden bizi imtihana tabii tutuyor?

Allah bizim ne yapacağımızı biliyorsa neden bizi imtihana tabii tutuyor?

Biraz önce bir arkadaşım bana bu soruyu sordu ve "Bu zamana kadar tatmin edici bir cevap alamadım." dedi. Tatmin edici bir cevap alamaması gayet doğal çünkü yanlış bir soruya zaten doğru bir cevap verilemez. Soru da hep aynı formatta geliyor şaşıyorum doğrusu...

Bu soru aslında iki farklı soruyu kendi içinde barındırıyor ve yanlış olan bu soru sorularak sanki bir sorunun öznesiyle diğer sorunun yüklemi birleştirilmiş gibi bir şey oluyor. Yani tam olarak durumu böyle tarif edemeyiz belki ama buna benzer bir durum söz konusu.

Bu yanlış soruda aslında 2 adet soru vardır.

1) Allah bizi neden imtihan ediyor?

2) Allah her şeyi (süreçleri) ve süreçlerinin sonunu biliyorsa bu süreçleri neden YAŞATIYOR?

Bakın dikkat edin ikinci soruda "Neden yaratıyor?" değil "Neden yaşatıyor" dedim çünkü sürecin neden yaratıldığıyla, sürecin sonunun bilinmesine rağmen sürecin neden var olduğu (veya devam ettiği) soruları birbirlerinden farklıdırlar. "Süreç neden var?" ve "Süreç neden yaşanıyor?"

Mesela "Allah sürecin sonunu zaten biliyor süreci yaşamamıza gerek yok." şeklinde bir itiraz getirilebilir. Bu durumda dikkat edin itiraz, sürecin nedenine değil sürecin yaşanıp yaşanmadığına yapılmış olunur.

Son olarak somut bir örnek üzerinden olayı daha anlaşılır kılmaya çalışayım.

Bir öğretmen ve iki öğrenci hayal edelim. A isimli öğrenci çok çalışkan iken B isimli ögrenci çok tembel olsun. Öğretmen bu iki öğrenciyi imtihan etmek istesin. Beklenen şey A'nın imtihanı başarılı bir şekilde geçmesi ve B'nin bu imtihandan kalacak olmasıdır. Burada "Öğretmen B'nin zaten kalacağını biliyor neden imtihan ediyor?" sorusu sorulamaz. Burada "B'nin zaten kalacağını biliyor. İmtihan sürecini neden yaşatıyor?" sorusu sorulabilir. B'nin neden imtihan edildiği ile B'nin sınavdan kalacağının bilinmesine rağmen imtihan sürecinin neden yaşandığı soruları birbirinden farklıdır. Tek olan bu yanlış sorudan iki farklı (doğru) soruyu çıkarttığımıza göre bunların cevaplarına geçebiliriz.

○ Allah bizi neden imtihan ediyor?

Hiç şüphesiz "Ali neden bıyık bırakıyor?" sorusunun ilk muhattabı Ayşe değildir. Bu soru Ayşeye değil Aliye sorulmalıdır çünkü bıyık bırakan kişi Ayşe değil Alidir. Aynı şekilde "Allah bizi neden imtihan ediyor?" soruna da Kur'andan cevap bulmak durumundayız. Bu soru için akıl yürütmeyle hiçbir çözüm üretemeyiz demiyorum fakat bu çözüm(ler) mutlak manada bir cevap değil bir model hüviyeti taşır. Yani en fazla "Allah'ın bizi şu şu sebeple imtihan etmesi mümkündür" denilebilir.

Allah Mülk suresinin 2. Ayetinde şöyle buyurmakta;

"Ölümü ve hayatı yaratan odur. Bunlar; hanginiz daha güzel iş yapacak diye sizi yıpratıcı bir imtihandan geçirmek içindir. O güçlüdür, bağışlayıcıdır."

Diğer ayetler;

"Biz, kimlerin erdemli davranacağını sınamak için, üzerindeki maddelerle yeryüzünü süsledik." (18/7)

"Ben cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım." (51/56)

Daha birçok ayet yazılabilir ama bu kadarının şimdilik yeteceği kanaatindeyim. Allah, O'na kulluk etmemiz ve hangimizin daha iyi amelde bulunup bulunmayacağını göstermek için ölümü ve hayatı yaratarak imtihanı mümkün kılmıştır. Bunun dışında "Deizm'e karşı imtihanın beklenirlik argümanı" isimli bir argüman geliştirmeye çalışıyorum. Bu argümanın sonucuna göre imtihan bu evren için beklenir bir durumdur. Argümana geçmek için Tıklayınız.

○ Allah sürecin sonunu zaten biliyor neden bu süreci yaşatıyor?

Bu sorunun cevabı da bana göre çok basittir. Örnek üzerinden gidelim. Tarihimizde din adamları, devletin devamlılığını sağlamak adına "Kardeş katli" için fetva verebilmişlerdir. Bunun uygun olmadığını düşünerek biz "Nasıl olurda bir suç işlememiş bir insana ceza verebilirsin?" sorusunu sorarız. Bakın burada bilip bilmemeyle ilgili bir durum yok. Yani "Ama Allah geleceği biliyor bunu yapabilir" diyemeyiz. Burada yapılan adaletsizlik, suçu işlememiş olmasına rağmen birisine ceza vermektir. Adalet kavramını yaratan Allah tabiki de adaletli olacaktır çünkü O Şanı yüce olandır ve O adaletsiz davranarak insanlara zulmetmez. Bu O'nun şanına yakışmaz.

Son olarak bilen kişiler için şunu söylemek istiyorum. Allah'ın gelecek bilgisi konusundaki tartışmaları değersiz buluyorum. Kimine göre bu yazdıklarım "Zorlama bir tevil" olarak nitelendirilebilir ama bence durum tam tersi. Allah adaleti gereği geleceği bilmesine rağmen bizim imtihanımızı bize yaşatır.